Գիտնականները վաղուց էին կասկածում, որ նախկինում Մարսի վրա ժայթքել են հրաբուխները, բայց միայն հիմա են կարողացել հասկանալ, թե երբ են դրանք հանգել: Մարսի մակերեսին բնորոշ հատկանիշների վերլուծությունը ցույց է տվել, որ մոլորակի վրա 3,5 միլիարդ տարի առաջ տեղի է ունեցել կատաղի հրաբխային ակտիվություն, ասվում է Nature Astronomy ամսագրում հրապարակված հետազոտության մեջ:

2022 թվականի մարտի 4-ին Մարսի մակերևույթի վրա InSight վայրէջքի զոնդը գրանցեց Մարսի վերջին տարիների ամենահզոր մարսաշարժը՝ 4,7 մագնիտուդով, որը կոչվում է S1222a: Այն տևեց վեց ժամ։ Այս և այլ ավելի թույլ ցնցումները գիտնականներին ցույց տվեցին, որ մոլորակում դեռ տեղի են ունենում թույլ տեկտոնական գործընթացներ:

Ի տարբերություն Երկրի, Մարսն այսօր հրաբխային կամ ուժեղ տեկտոնական ակտիվություն չի ցուցաբերում։ Ավելին, Մարսի մակերեսի գրեթե կեսը ավելի քան 3,5 միլիարդ տարեկան է, իսկ մակերեսի ավելի քան 70 տոկոսը ավելի քան 3 միլիարդ տարեկան է: Այս փաստը հուշում է, որ այս ամբողջ ժամանակահատվածում մոլորակը չի ենթարկվել իր ընդերքի զգալի խառնմանը, մի գործընթաց, որը պահանջում է զգալի տեկտոնական ակտիվություն, ինչպես Երկրում է: Վերջին ուսումնասիրությունները գիտնականներին թույլ են տվել ենթադրել, որ դա միշտ չէ, որ այդպես է եղել, սակայն Մարսի երկրաբանական գործունեության հարցը նրա ձևավորումից հետո առաջին միլիարդ տարիների ընթացքում մնացել է չուսումնասիրված:

Հոնկոնգի համալսարանի Ջոզեֆ Միխալսկու գլխավորած գիտնականները և նրա գործընկերները որոշել են ուսումնասիրել մարսյան ապարների մորֆոլոգիան և միներալոգիան Էրիդանիայի շրջանում, որը հիպոթետիկ հնագույն լիճ է մոլորակի հարավային կիսագնդում ավելի քան 1 միլիոն կմ քառակուսի մակերեսով:

Այս շրջանի ժայռերը պահպանում են մոլորակի հնագույն մագնիսական դաշտի և անցյալ հրաբխի նշանների ամենավառ ապացույցները: Գիտնականները հետազոտել են դրանք երեք ուղեծրային առաքելությունների վրա՝ օգտագործելով գործիքներ՝ Mars Global Surveyor, Mars Odyssey և Mars Reconnaissance Orbiter, և հայտնաբերել են հնագույն հրաբխային ակտիվության 63 ապացույց՝ ներառյալ հրաբխային գմբեթները, ստրատովոլկանները, պիրոկլաստիկ վահանները և կալդերայի համալիրները: Ավելին, միայն Էրիդանիայի տարածաշրջանում կարող են լինել հարյուրավորները։

«Մարսի վրա հիմնական տարբերություններից մեկը շատ մեծ վահանային հրաբուխների առկայությունն է, որոնք տրամագծով համեմատելի են Լուսնի վրա գտնվող հրաբուխների հետ», - ասվում է հետազոտության մեջ:

Գիտնականները պարզել են, որ դրանք բոլորը համարվում են հրաբխային ակտիվության բուռն շրջանի ապացույց, որը տեղի է ունեցել Մարսի վրա մոտ 3,5 միլիարդ տարի: